Rashidov siyosatga qadar
Sharof Rashidov Oktabr revolyutsiyasidan bir kun oldin Jizzaxda, dehqon oilasida dunyoaga kelgan.
Samarqanddagi Oʻzbek Davlat Universitetining filoligiya fakultetini (1941), BKP (b) MK qoshidagi Butunittifoq Partiya Maktabini (BPM) (1948, sirtqi) bitirgan. Jizzax pedagogik texnikumini bitirgan 1935
yildan oʻrta maktabda oʻqituvchilik bilan shugʻullangan. 1937-41
yillarda Samarqand viloyatining «Lenin yoʻli» gazetasida maʼsul kotib,
maʼsul muharrir oʻrinbosari, gazeta muharriri lavozimlarida ishlagan.
1941-42 yillarda Sovet Armiyasi tarkibida Ikkinchi Jahon urushi
qatnashchisi. Oʻzbekistonga sovet-german frontining yaradorlari bilan
qaytgan. 1943-44 yillarda «Lenin yoʻli» gazetasida muharrir. 1944-47
yillarda Oʻzbekiston KP (b) Samarqand viloyati qoʻmitasi kotibi. 1947-49 yillarda «Qizil O`zbekiston» respublika gazetasida maʼsul muharrir. Rashidov siyosiy arbob sifatida
Toshkentdagi Sharof Rashidov haykali
1949-50 yillarda O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasi
raisi. 1950-59 yillarda O`zbekiston SSR Oliy Sovet Prezidiumi raisi va
SSSP Oliy Sovet Prezidiumi raisi o'rinbosari. 1959 yil mart oyidan
O`zbekiston KP MK birinchi kotibi. KPSS 19-24- s'ezdlari delegati; 1956
yildan MK a'zoligiga nomzod, 1961 yildan KPSS MK a'zosi; 1961 yildan MK Prezidiumi a'zoligiga nomzod, 1966 yil aprelidan KPSS MK Siyosiybyurosi a'zoligiga nomzod. 3-10-chaqiriq SSSR Oliy Soveti deputati; 1970 yildan SSSR Oliy Soveti Prezidiumi a'zosi.
Ikki marta Sotsialistik Mehnat Qahramoni (1974), (1977). Lenin mukofoti laureati. 6 marta Lenin ordeni bilan, 4 marta boshqa ordenlar bilan, shuningdek medallar bilan taqdirlangan. Rashidov yozuvchi sifatida
1945 yili Sharof Rashidovning — «Mening nafratim» nomli ilk sheʼriy toʻlami nashrdan chiqdi. «Gʻoliblar» povestida (1951) xalqning dehqonchilik yerlari uchun kurashi tasvirlanadi; huddi shu mavzu «Kuchli boʻrnlar» romanida (1958) ham rivojlantiriladi. 1964
yilda nashr qilingan «Buyuk toʻlqin» romani sovet jangchilarning
Ikkinchi Jahon urushidda koʻrsatgan qahramonliklari haqida hikoya
qiladi. «Kashmir qoʻshigʻi» romantik povestida (1956) hind xalqining ozodlik kurashi koʻrsatiladi. 1950
yili Rashidovning publitsistik maqolalaridan iborat «Tarix kelishuvi»
nomli toʻplami, 1967 yili «Doʻstlik ramzi» nomli kitobi nashrdan
chiqadi. Rashidovning tanqidiy maqolalari sovet adabiyotining dolzarb
muammolariga bagʻishlangan. Paxta ishi
Sovet davlatining soʻnggi yillarida ruslar uchun Sharof Rashidov
nomi korruptsiya va Sovet Ittifoqining maʼmuriy-buyruqbozlik
boshqaruvining bosh timsoliga aylanib qoldi.
Leonid Brejnev hukumati yillari Oʻzbekistonga paxta topshirishni
oshirish haqidagi oxiri yoʻq qarorlar kelib turardi. Bunga javoban
oʻzbek hukumati "qoʻshib yozish" (Sovet Ittifoqida raqamlarning suniy
oʻsishi oddiy xol edi) hisobiga har doim dala maydonlarining
irrigatsiyasi va paxta hosili haqida oldingisidan kattaroq raqamlarni
yozishardi. Hozir biz shuni tahmin qilishimiz mumkinki, oʻsha "qoʻshib
yozishlar" 500 mingdan 1 mln. tonnagacha tashkil qilgan. Bu holat
oʻzbek boshqaruvchilariga markazdan qoʻshimcha manbalar olish va
Brejnev hokimiyatini sotib olishga imkon berardi.
Faqatgina Rashidovning oʻlimidan soʻnggina, markaz oʻziga xos
"o'zbek ishi" degan uydirmani oʻylab topdi va Oʻzbekistonga Gdlyan va
Ivanov boshliq tezkor prokurorlar guruhini yubordi. Buning natijasida
Oʻzbekiston hukumatida olib borilgan tozalashdan OʻzSSRning deyarli
barcha rahbarli nishonga tushishdi (faqatgina Gossnab boshligʻi oʻz
oʻrnini saqlab qoldi). Ommaviy qamoqqa olishlar orasida shunday
holatlat bor ediki, oddiy kolxoz raisi oltinlarga toʻldirilgan
xonalarga ega edi...
Bugungi kun nuqtai nazari bilan qaraganda, prokuror Gdlyanning
fikrlari toʻgʻriga oʻxshab tuyuladi. Uning fikricha, oʻsha vaqtda butun
Ittifoq korruptsiya toʻrida qolgan bir vaqtda Moskva Oʻzbek
respublikasini ajratib qoʻyib nohaqlik qilgan. "Oʻzbek ishi" natijasi
respublikaning koʻpchilik aholisini milliy harakatga undadi. Bu ayniqsa
qayta qurish davrining soʻnggi yillari kuchaydi.
Hozirgi kunda mustaqil Oʻzbekistonda Sharof Rashidovning nomi
hurmat-eʼtibor bilan esga olinadi. Oʻzini kuchli rahbar va mohir
diplomat sifatida koʻrsata olgan oʻzbek xalqining qahramoni
kamchiliklarga toʻla sovet boshqaruv tizimini oʻzbek xalqining oʻlchab
boʻlmas rivoji uchun yoʻnaltirgan
|