VIII
asr oxiri IX asr boshlarida xalifalikning markazi Bagʻdodda ilm-fan
rivojlandi. Xalifa Xorun ar-Rashidning oʻlimidan soʻng (813 yil), uning
oʻgʻli al-Maʼmun xalifa etib tayinlandi. U xalifa sifatida Bagʻdodga
koʻchgach (819 yil), u yerda ilmiy Markaz tashkil etib, unda barcha
musulmon oʻlkalardan olimlarni toʻpladi. Bu ilmiy Markaz tarixda «Bayt
ul-hikma» («Donishmandlar uyi») nomi bilan mashhurdir.
Bir qo'lda Qur'onu bittasida jom,
Ba'zida halolmiz, ba'zida harom,
Feruza gumbazli osmon ostida
Na chin musulmonmiz, na kofir tamom.
* * *
Men keldimu, dunyo ko'rdimi foyda?
Ketsam martabasi osharmi? Qayda!
Hech kim tushuntirib bera olmadi:
Kelishim - ketishim sababi qayda.
Hozirgi O'zbekiston
hududida podsho hokimiyatining ag'da-rilishi natijasida madaniy ha-yot va
ma'naviyat sohalarida murakkab, ziddiyatli jarayonlar kechdi. Oldingi qariyb
ellik yillik mustamlakachilik siyosatiga qaramasdan xalq ommasi o'z madaniyati,
urf-odatlarini saqlab, himoya qilib kelgan. Ko'p asrlik o'zbek milliy
madaniyati, qadriyatlari qatori yangi shakllar qaror topdi. Xalq farzandlari
maktab va madrasalarda ta'lim olardilar, qo'shimcha yangi usul maktablari,
rus-tuzem maktablari, gimnaziyalar faoliyat ko'rsatardi. Gazeta va jurnallar,
kutubxonalar, turli milliy jamiyatlar, ziyolilar ma'rifatchilikni
rivojlantirdilar. Ko'tarilgan jadidchilik harakati ma'rifatchilik va islohotchilik
harakatlarini kengaytirib yubordi
1.Bronza davri
jamiyatining rivojlanishi va xususiyatlari.
2. O’rta Osiyo
bronza davri jamiyatining ijtimoiy-iqtisodiy va etno madaniy jihatidan
rivojlanish omillari.
3. Bronza davrida
tarixiy jo’g’rofiya sug’orma dexqonchilik vohalarining vujudga kelishi (Oltintepa,
Namozgohtepa, Sopolli,Jarqo’ton, Sarazm).
Tayanch
tushunchalar.
Tarixiy jarayon, tarixiy
taraqqiyot, dastlabki tarixiy jo’g’rofik markazlar, ma’dan,ishlab chiqarish kuchlarining
markazlashishi, etnik jarayon. Anov, Namozgohtepa, Oltin-tepa, Tog’oloqtepa,
Mo’llali, Sopolli, Jarqo’ton, Sarazm. B.A.Kuftin, V.I.Ganyalin, V.M.Masson,
O.Berdiyev. Me’morchilik, qurilish, devor, burj, pilon, shahar, ark, darvoza.
Futbol(ingl. «foot» — oyoq, «ball» — toʻp) — sport oʻyini. Oʻyindan maqsad toʻpni raqib darvozasiga kiritish. Bunga har bir jamoadagi darvozabon xalaqit berishga intiladi, unga oʻz darvozasi yaqinidagi jarima maydonchasi ichida toʻpga qoʻl bilan teginish ruxsat etilgan. Boshqa barcha oʻyinchilarga, shuningdek oʻz jarima maydonchasidan tashqariga chiqqan darvozabonga ham bunday huquq berilmagan.
Toʻp uchun kurashda chalib yiqitish, raqibga zarba berish kabi kuch ishlatishlar taʼqiqlanadi. Agar oʻyinchi toʻpga qoʻlidan tashqari tanasining istalgan boshqa yeri (odatda oyogʻi) bilan istalgan vaqtda zarba bera oladigan holatda boʻlsa, oʻyinchi toʻpni egalladi, deb hisoblanadi
Boks
Mushtumli kurashni tasvirlovchi suratlar va hujjatlar tarixi eramizdan avvalgi 3-ming yillikka borib taqaladi[1] (Iroqda mushtli kurash haqida eslatuvchi 7 ming yil yoshli tosh lavha topilgani haqida iddao ham mavjud).[2] Qoʻlqopli janglar haqida hikoya qiluvchi eng qadimiy manbalar Minoy Kritida topilgan (eramizdan avvalgi 1500-yil).[1]
Qadimgi Yunonistonda bunday janglar pigme, deb atalgan va EA 688-yilda Olimpiya Oʻyinlariga kiritilgan. Ishtirokchilar charm qoʻlqop kiyib kurashishgan. Qadimgi Rimda gladiatorlar qilichbozlikdan tashqari shunday mushtumli janglarda ham qatnashishardi. Keyinchalik bu kurash Rim oqsuyaklari orasida ham tarqalib ketdi, biroq imperator Oktavian Avgust bunga chek qoʻydi. Ancha vaqt oʻtib, eramizning 500-yilida bu kurash Buyuk Teodorix tomonidan diniy sabablarga koʻra taqiqlandi, lekin bu taqiq katta ta'sir ko'rsatmadi.
Zamonaviy boks XVIII asrda shakllana boshladi. 1743-yilda Jack Broughton bokschilarni oʻlimdan asrash uchun qoidalar (beldan pastga urmaslik, yiqilgan raqibga tegmaslik kabi) kiritdi. 1867-yili John Graham Chambers tomonidan yangi qoidalar eʼlon qilindi. XX asrda xalqaro boks tashkilotlari (WBA, WBO, IBF, WBC) tuzildi.