Munawar Qori Abdurashidxonov otasidan erta ajralib, boshlang'ich ta'limni o'z davrining ilmli ayollaridan biri bo'lgan onasi Xosiyat otindan oldi. So'ng maktabda o'qib, qorilikka tayyorlandi. 1898-yilda u Darxon mahallasi masjidida

mudarrislik qildi. Jadidlar g'oyasi bilan I.G'aspirali Beyning "Tarjimon" jurnali orqali tanishgan. U 1901-yilda yangiusul rnaktablari uchun birinchi darslik — "Adi-bi avval"ni tayyorlab, unda grammatika, alifboni o'qitish asoslarini bayon etib berdi. Ikkinchi darsligi — "Adib us-soniy"da o'qish va yozishga o'rgatish uslubini, shuningdek, oiladagi o'zaro munosabatlar asoslarini tasvirlab bergan. Shuningdek, Munawar Qori matematika bo'yicha birinchi darslik muallifi hamdir.

Jadidlarning barcha gazeta va jurnallari ozodlik, tenglik, adolat shiorlarini keng yoydi. Jadidchilik harakatining siyosiylashuvi Munawar Qori tomonidan Toshkentda nashr etiigan "Najot" jurnalida yaqqol namoyon bo'ldi.

 Mahmudxo'ja Behbudiy (1874-1919)

diqqat bilan kuzatar, siyosat va ozodlik kurashi to'g'risidagi maqolalar chiqishiga yo'l qo'ymasdi. Siyosiy erkinlik haqida fikr bildirishga bo'lgan har qanday urinish gazeta yoki jurnalning zudlik bilan yopilishiga olib kelardi.

Mahmudxo'ja Behbudiy madrasa mudarrisi oilasida dunyoga keldi. Avval maktabda so'ng madrasada ta'lim olgan. U arab va fors tillarini yaxshi o'rgangan. Ko'p hamkasblaridan farqli ravishda rus tilini yaxshi bilgan hamda dunyoviy fanlarni o'rgana boshlagan. U dastawal mahalliy qozi huzurida mirzalik qiladi, shariat va fiqhni o'rgandi hamda musulmon huquqi bo'yicha maslahatlar bera boshladi. 1907-yilda Rossiyaga, so'ng O'rta Sharqqa sayohat qildi, Qohira, Damashq, Istanbul shaharlarida bo'ldi. Yangiusul maktablarida ishlab, geografiya bo'yicha 8 ta darslik yaratdi.

Xalqqa manzur bo'lgan "Padarkush" pyesasini harakat yetakchisi M. Behbudiy yozgan edi. Uning pyesasida har qanday yo'l bilan boyishga intilishning salbiy ta'siri ishonarli ravishda ochib berildi, yot madaniyatning farzandlar bilan ota-onalar munosabatiga salbiy ta'siri ko'rsatildi. Jadidlarning pyesalarida kishilarni behuda o'tgan baxtsiz hayoti, ayollar va bolalaming huquqlari buzilishi to'g'risida so'z borardi.

Mahmudxo'ja Behbudiy 1917-yilga qadar jadidlar 23 nomdagi gazeta va jurnallar nashr etishgan, tolmas ma'rifatchi Mahmudxo’ja Behbudiy nashr ettirgan "Samarqand" (1913-yildan nashr etila boshlagan) va "Oyna" (1913-yildan nashr etila boshlagan) jurnallari ular orasida eng nufuzlisi edi. «Oyna» jurnalida quyidagicha yozgan edi: «Qabilasining ismini va yetti otasining otini bilmayturg'onlarni «qul-marquq» derlar». Bu so'z keyinchalik mashhur yozuvchi Chingiz Aytmatov tomonidan «manqurt» nomi bilan qayta kashf etildi.

Behbudiy, Fitrat, Cho'lpon, Munawar Qori va boshqa taraqqiyparvar ziyolilarning asarlarida milliy g'oyaning asosiy bo'g'ini — Turkistondagi barcha ma-halliy xalqlarni birlashtirish g'oyasi qizil ip bo'lib o'tganligini ko'ramiz. Bu holni Behbudiy quyidagicha ko'rsatgan edi: «Agarda biz Turkiston musulmonlari xohlasakki, din va millatimizni ittifoq etib, bugundan islohotga qadam qo'ysak, ziyoli va taraqqiyparvarlari-miz, boy va ulamoimiz birlashib, din va millat, vatan rivoji uchun xizmat etsak, shunda biz boshqalarga qaram bo'lmaymiz».

Jadidchilik 1917-yilda ma'rifatchilik harakatlaridan siyosiy harakat darajasiga allaqachon ko'tarilgan edi, O'sha 1917-yilning o'zida to'rt marta Butunturkiston musulmonlari qurultoyi o'tkazildi. 1917-yil 16—23-aprelda Toshkentda bo'lgan I qurultoyda demokratik Rossiya tarkibida Turkiston Muxtoriyatini tashkil etish g'oyasi olg'a surildi. Bu g'oya Turkiston xalqlarining o'z milliy davlatchiligini tiklash yo'lidagi dastlabki qadami edi.

Butunturkiston musulmonlar I qurultoyining so'nggi majlisida Markaziy rahbar organ — Turkiston o'lka musulmonlari kengashi (Kraymussovet) tashkil etilishi haqida qaror qabul qilindi. Uni tuzishdan asosiy maqsad milliy-ozodlik harakatiga tashkiliy va markaz-lashtirilgan xususiyat kasb etish uchun bir-biri bilan tarqoq aloqada bo'lgan jamiyat, qo'mita va ittifoqlarni birlashtirish edi. Turkiston musulmonlari Markaziy Kengashiga Mustafo Cho'qayev rais, Zaki Validly bosh kotib, Munawar Qori, Behbudiy, O. Mahmudov, U. Xo'jaev, T. Norbo'tabekov, Islom Shoahmedov va boshqalar a'zo qilib saylandi. Munawar Qori va Sadriddinxon afandi boshchiligida Toshkent qo'mitasi tuzildi. Shuningdek, Behbudiy rahbarligida Samarqand va Nosirxon To'ra yetakchiligida Farg'ona bo'limi ham tashkil topdi. Markaziy Sho'roning organi sifatida «Najot» (muharriri — Munawar Qori), keyinchalik «Kengash» (muharriri — Validiy va Munawar Qori) gazetalari chiqa boshladi.