• 1944-yil oktabr — fashist bosqinchilari Ruminiya, Yugoslaviya hududidan quvib chiqarildi; • 1944-yil 16-dekabr ~ AQSh—Angliya qo'shinlarining g'alabasi bilan yakunlangan Ardenna operatsiyasining boshlanishi; • 1945-yil boshi — Polsha, Finlyandiya, Chexoslovakiya, Avstriya ozod qilindi; • 1945-yil 13-yanvar ~ Gitler qo'shinlarining tor-mor keltirilishi bilan yakunlangan Sharqiy Prussiyadagi fashist qo'shinlariga qarshi operatsiyaning bosh lanishi; • 1945-yil 16-aprel— Berlin uchun jangning boshlanishi. 30 aprel — Reyxstagning shturm qilinishi; • 1945-yil 2-may — Germaniyaning tor-mor qilinishi; • 9-may — Germaniyaning so'zsiz taslim bo'lishi to'g'risidagi hujjatning imzolanishi; • 1943-yil 28-noyabr — 1-dekabr — Tehron konferen-siyasi; • 1945-yil fevral — Qrim konferensiyasi; • 1945-yil 25-aprel — BMTning tashkil topishi; • 1945-yil 26-noyabr — 1946-yil 1-oktabr— Nyurenberg jarayoni. 1. Sovet qo'shinlari Yevropa mamlakatlarini ozod qilishda qanday o'rin tutdi? Qanday omillar bunga ko'maklash-di? 2. Qaysi shartlarda, kim tomonidan va qachon Ger maniyaning taslim bo'lishi to'g'risidagi hujjat imzolan-di? 3. Yaponiyaning Ikkinchi jahon urushida taslim bo'lishi to'g'risidagi hujjat qachon imzolandi? 4. Tehron konferensiyasi qachon bo'lib o'tdi? Unda qaysi mamlakatlar ishtirok etdilar? Qaysi masalalar ko'rildi va qanday qarorlar qabul qilindi? 5. Qrim konferensiyasida qanday qarorlar qabul qilindi? 6. BMT qachon va nima maqsadda tashkil qilindi? 7. Yakuniy xulosa chiqaring va Ikkinchi jahon urushi saboqlari haqida gapirib bering. .
JAHON TARIXI SANALARDA 1914-1945-yiliar 1914-yil 28-iyun — Sarayevoda Avstriya ersgersogi Frans-Ferdinandning o'ldirilishi. 23-iyul — Avstriyaning Serbiyaga ultimatum e'lon qilishi. 30-iyul — Rossiya imperiyasida umumiy safarbarlikning e'lon qilinishi. 1-avgust ~ Birinchi jahon urushining boshlanishi. Germaniyaning Rossiyaga urush e'lon qilishi. 2-avgust — Turkiya va Germaniya o'rtasida maxfiy ittifoqchi-lik shartnomasining tuzilishi. 3-avgust — Germaniyaning Fransiyaga urush e'lon qilishi. 4-avgust - - Germaniya qo'shinlarining Belgiyaga bostirib kirishi. 4-avgust — Angliyaning Germaniyaga urush e'lon qilishi. 6-avgust — Avstriya-Vengriyaning Rossiyaga urush e'lon qi lishi. 15-avgust ~ Panama kanalining ochilishi. 5—9-sentabr — Marne daryosi bo'yidagi Jang. 20-oktabr ~ Rossiyaning Turkiyaga urush e'lon qilishi. 25-oktabr ~ birinchi Turkiston sanitar poezdi Toshkentdan Birinchi jahon urushi frontiga jo'nadi. 29—30-oktabr — Turkiyaning Germaniya tomonida urushga kirishi. 1915-yiI 22-aprei • nemislar tomonidan Ipr yaqinidagi jangda zaharlovchi gaz (iprit)ning qo'llanilishi. 23-tnay — Italiyaning Avstriya-Vengriyaga urush e'lon qilishi. 9-iyul - - AngHya qo'shinlarining Janubi-G'arbiy Afrikani ishg'ol qilishi. 5-sentabr ~ To'rtlar ittifoqi (Germaniya, Avstriya-Vengriya, Turkiya, Bolgariya)ning tuzilishi. Oktabr - Bolgariyaning Germaniya tomonidan urushga kirishi. Oktabr — dekabr — Serbiyaning Avstriya-Germaniya va Bolgariya qo'shinlari tomonidan bosib olinishi. 1916-yi! Fevral — dekabr — Verden jangi. 27-avgust — Ruminiyaning Antanta tomonida urushga kirishi. 5-oktabr — birinchi marta Sommadagi jangda inglizlar tank-larni urushga soldilar. 1917-ya 3~fevral — Amerika Qo'shma Shtatlarining Germaniya bilan diplomatik aloqalarni uzishi. Fevral — Amerika qo'shinlarining Kubaga tushirilishi. 27-fevral — Rossiyada fevral burjua-demokratik inqilobining boshlanishi. 2-mart — rus podshosi Nikolay II ning taxtdan voz kechishi. 6-aprel — AQShning Germaniyaga urush e'lon qilishi. 29-iyul — Gretsiyaning Antanta tomonida urushga kirishi. 14-avgust — Xitoy hukumatining Germaniyaga urush e'lon qilishi. 1-sentabr - Rossiyaning respublika deb e'lon qilinishi. Hokimiyatnhig Kerenskiy boshchiligidagi Direktoriyaga o'tishi. 24—26-oktabr — Rossiyada oktabr qurolli to'ntarishi. Muvaqqat hukumatning ag'darilishi. Hokimiyatning bolsheviklar qo'liga o'tishi. 1918-yil 5-yanvar — Myunxenda Germaniya fashistlar partiyasining tashkil topishi. 5—6-yanvar — Rossiyada Ta'sis majlisining chaqirilishi va tarqatib yuborilishi. Yanvar — Turkiston mustaqilligi uchun qurolli harakatning boshlanishi. 14-fevral — RSFSRda grigorian («yangi») yil hisobining joriy etilishi. 3-mart — Rossiya tomonidan Germaniya bilan Brest sulhining imzolanishi. Rossiyaning urushdan chiqishi. 12-mart - - Rossiya poytaxtining Peterburgdan Moskvaga ko'chirilishi. 14-mart - - Antanta mamlakatlarining Rossiya shimoliga bostirib kirishi. 30-aprel - Turkistonning RSFSR tarkibidagi avtonom respublika deb e'lon qilinishi. 16-iyul — Yekaterinburgda Nikolay II va uning oila a'zolari otib tashlandi. 14-avgust — Bokuga Angiiya desantining tushirilishi. 15—16-avgust — Vladivostokka Amerika desantining tushiri lishi. 31-oktabr — Turkiyaning taslim bo'lishi. 3-noyabr — Avstriya-Vengriyaning taslim bo'lishi. 3-noyabr — Germaniyaning tashm bo'lishi. 9-noyabr — Germaniyada monarxiyaning ag'darilishi. 11-noyabr — Germaniya va Antanta davlatlari o'rtasida Kompyen yarash ahdining tuzihshi. Birinchi jahon urushining tugashi. 1918—1920-yillar — Rossiyada fuqarolar urushi. 1918—1922-yillar — Yaponiyaning Rossiya Uzoq Sharqini ishg'ol qilishi. 16-noyabr — Vengriyaning respubhka deb e'lon qilinishi. 1919-yil 23-mart — Milanda Mussolini tomonidan birinchi fashistlar «jangovar guruhi»ning tashkil qilinishi. 1-aprel — Britaniya qo'shinlarining Kavkazortini tark etishi. 8-aprel —- fransuz qo'shinlarining Odessadan chiqib ketishi. 15-aprel — GULAG tizimidagi mehnat lagertarining barpo etila boshlanishi. 30-aprel — fransuz qo'shinlarining Sevastopoldan evakuatsiya qilinishi. 3-may — 3-iyun — Afg'oniston xalqining ingliz qo'shinlariga qarshi ozodlik kurashi. 8 avgustda Angiiya va Afg'oniston o'rtasi da sulh bitimi imzolandi. 22-may — Polsha qo'shinlari Rigani ishg'ol qildilar. 28~may — turk xalqining Angliya-Gretsiya bosqiniga qarshi ozodlik kurashi boshlandi. 28-iyun — Germaniya tomonidan Birinchi jahon urushida g'olib chiqqan Antanta davlatlari va mag'lub Germaniya o'rtasida-gi sulh bitimining imzolanishi. 19-sentabr -- Antanta harbiy qismlarining Arxangelskdan evakuatsiya qilinishi. 1920-yil 16-yanvar — Antanta davlatlarining Rossiyani qamal qilishni to'xtatishi. 18—21-yanvar -- Birinchi jahon urushida g'olib chiqqan davlatlarning Parij tinchlik konferensiyasining ochilishi. Konferensiya davomida Millatlar Ligasi tashkil topdi. 24-fevral - - fashistlar partiyasi tarafdorlarining birinchi ommaviy namoyishi. 1-mart — Vengriyada fashistlar diktaturasining o'rnatilishi. 25-aprel — sovetlar va Polsha o'rtasidagi urushning bosh lanishi. 26-aprel — Xorazm xalq respublikasining e'lon qilinishi. 16-may — Stambulning Antanta qo'shinlari tomonidan bosib ohnishi. 6—8-oktabr — Buxoro xalq respublikasining e'lon qilinishi. 17-noyabr — Rossiyada fuqarolar urushining tugashi. 29-dekabr — Rossiyada GOELRO rejasining qabul qilinishi. 1921-yil Mart — Rossiyada yangi iqtisodiy siyosat (NEP)ga o'tilishi. 18-mart — Kronshtadtda harbiy dengizchilar qo'zg'oloni. U Qizil armiya qo'shinlari tomonidan bostirildi. 18-mart — sovetlar va Poisha o'rtasidagi urushni to'xtatish to'g'risidagi bitimning imzolanishi. 20-oktabr — Anqarada Fransiya va Turkiya o'rtasidagi urush holatini to'xtatish to'g'risidagi bitimning imzolanishi. 1922-yiI 1-fevral Shandunni Xitoyga qaytarish to'g'risidagi Yaponiya—Xitoy bitimi. 1-fevral — Amerika qo'shinlarining Kubadan olib chiqib keti-lishi. Aprel—may — Genuya konferensiyasi. RSFSRning rasman tan olina boshlanishi. 25-oktabr — Vladivostokning yapon bosqinchilaridan ozod qilinishi. 28-oktabr — Italiyada fashistlar diktaturasining o'rnatilishi. 30-dekabr — SSSRning tashkil topishi. 1923-yil 8—9-iyun — Bolgariyada fashistlar to'ntarishining amalga oshirilishi. 13-sentabr — Ispaniyada davlat to'ntarishi. Primo de Rivera harbiy-monarxik diktaturasining o'rnatilishi. 6-oktabr — Stambulning Antanta bosqinchilaridan ozod qilin ishi. 29-oktabr — Turkiya respublikasining e'lon qilinishi. 8-noyabr — Myunxendagi «pivo isyoni». Gitlerning fashistlar diktaturasini o'rnatishga urinishi. 1924-yil 2-yanvar — 1 fevral — Xitoyda Gomindan partiyasining tash kil topishi. 3-mart - Turkiyada xalifalikni bekor qilish to'g'risidagi qonunning qabul qilinishi. 18-mart — SSSR va Angliya, Italiya, Norvegiya, Avstriya o'rtasida diplomatik munosabatlarning o'rnatilishi. 20-aprel - Turkiya respublikasi konstitutsiyasining qabul qilinishi. 26-noyabr — Mongoliya xalq respublikasining e'lon qilinishi. 1924— 1927-yillar — Xitoydagi birinchi inqilobiy ftiqarolar urushi. 1925-yfl 21-yanvar — so'nggi yapon qo'shinlari Uzoq Sharqdan chiqib ketdi. 5-mart — Yaponiyada Ishchi-dehqonlar partiyasining tashkil topishi. 12-mart — Sun-Yatsenning vafot etishi. 26-aprel — feldmarshal Gindenburgning Germaniya respub likasi prezidentligiga saylanishi. 1-iyul — Guanchjou hukumatining Xitoy respublikasi milliy hukumatiga aylantirilishi. 30-noyabr — Turkiyada darvishlar ordenini tugatish va darvishlar monastirlarini yopish to'g'risidagi qonunning qabul qilinishi. 3-dekabr — Eron Ta'sis majlisi tomonidan Kajarlar sulolasi-ning ag'darilishi va Rizoshoh Pahlaviyning shoh deb e'lon qilinishi. 1926-yil 24-aprel — hujum qilmaslik va betaraflik to'g'risidagi sovet-german bitimining tuzilishi. 12—13-may — Polshada davlat to'ntarishining amalga oshiri lishi. «Sanatsiya» (sog'lomlashtirish) tartibotining o'rnatilishi. 1927-ytt Sukarno boshchiligida Indoneziya Milliy partiyasining tashkil etilishi. 22-mart — Milliy-inqilobiy armiya tomonidan Shanxayning ozod qilinishi. 12-aprel — Chan Kayshining aksilinqilobiy to'ntarishi. 27-may — Buyuk Britaniya bilan SSSR o'rtasida diplomatik munosabatlarning to'xtatilishi. 1-avgust — Xitoyda ikkinchi fuqarolar urushining boshlanishi. 1928-yil Yanvar — qishloqqa «g'alla»ning ortiqchasini tortib olish maqsadida favqulodda choralar siyosati o'tkazilishining bosh lanishi. Rossiyada kollektivlashtirishning boshlanishi. 2-aprel — yapon qo'shinlarning Xitoydagi Shandun provin-siyasiga bostirib kirishi. 1-oktabr — SSSRda xalq xo'jaligining besh yillik rejalariga o'tish haqida qaror qabul qilinishi. Birinchi besh yillik reja 1929-yil aprelida tasdiqlandi. 1929-yil 6-yanvar — Yugoslaviyada harbiy to'ntarish. P. Jivkovich har biy diktaturasining o'rnatilishi. 3-oktabr — Buyuk Britaniya bilan SSSR o'rtasida diplomatik munosabatlarning tiklanishi. 24-oktabr - - AQShda birja tanazzuli. Jahon iqtisodiy inqirozining boshlanishi. 1930-yO Yanvar — SSSRda «yalpi kollektivlashtirish» va «quloqlarni sinf sifatida tugatish» boshlandi. 25-yanvar— Hindistonda Mustaqillik kunining e'lon qilinishi. 1-may — Turkiston-Sibir temir yo'lining (Turksib) ochilishi. 25-may — SSSRda umumiy boshlang'ich ta'limning joriy eti-lishi. 1931-yil 14-aprel - Ispaniyada monarxiyaning ag'darilishi. Res-publikaning e'lon qilinishi. 8-sentabr - - yapon qo'shinlarining Manjuriyaga bostirib kirishi. 31-oktabr — Britaniya millatlar hamjamiyatining tuzilishi va dominionlarga suveren huquqlar berilishi haqida «Vestminster statuti»ning qabul qilinishi. 7-dekabr ~~ ishsizlarning Vashingtonga birinchi milliy yurishi. 9-dekabr ~ Ispaniyada respublika konstitutsiyasining qabul qilinishi. 1932-yil 9-mart — Man'chjou-Go davlatining e'lon qilinishi. 20-may — Kubada hokimiyatning diktator Machado tomonidan egallanishi. 25-iyun — SSSR bilan Polsha o'rtasida hujum qilmaslik haqi da pakt tuzilishi. 29-noyabr — hujum qilmaslik haqida sovet-fransuz paktining imzolanishi. Dekabr — SSSRda pasport tizimining joriy etilishi. 1933-yil 30-yanvar - Gitlerning reyxskanslerlikka tayinlanishi. Germaniyada fashistik diktatura o'rnatilishi. 27-fevral —• Berlinda fashistlar tomonidan reyxstag binosining yoqib yuborilishi. 28~fevral -- gitlerchi hukumatning shaxs, so'z, matbuot, yig'inlar erkinligi kafolatlangan Veymar konstitutsiyasi moddala-rini bekor qilish haqida favqulodda dekret chiqarilishi. 23-mart — Germaniya fashistik hukumatiga favqulodda vako-latlar berilishi haqidagi qonun. 27-mart — Yaponiyaning Millatlar Ligasidan chiqishi. 28-iyul — SSSR bilan Ispaniya o'rtasida diplomatik muno-sabatlar o'rnatilishi. 12-avgust — Kubada diktator Machado hokimiyatining ag'darilishi. 2-sentabr — SSSR bilan Italiya o'rtasida do'stlik, hujum qil maslik va betaraflik haqida shartnoma imzolanishi. 14-oklabr — Germaniyaning Millatlar Ligasidan chiqishi. 16-noyabr — SSSR bilan AQSh o'rtasida diplomatik muno-sabatlar o'rnatilishi. 1934-yil Yanvar—fevral — SSSRda keyinroq «otilganlar s'ezdi» nomi-ni olgan VKP (b) XVII s'ezdining o'tkazilishi. 20-yanvar — Kubada F. Batista diktaturasining o'rnatilishi. 19-may — Bolgariyada davlat to'ntarishi va fashistik diktatura o'rnatilishi. 25-iyul — Avstriyada fashistlar fitnasi. 2-avgust — Gitlerning «german xalqining fyureri va reyxskans-leri» deb e'lon qilinishi. 18-sentabr — SSSRning Millatlar Ligasiga kirishi. 11-dekabr — S. M. Kirovning o'ldirilishi. Uzoq davom etgan ommaviy qatag'onlar boshlanishi. 1935-yiI 2-mart — Fors davlatiga yangi rasmiy nom — Eron nomining berilishi. 16-mart — Versal shartnomasiga zid ravishda Germaniyaning fashistik hukumati tomonidan umumiy harbiy majburiyat haqida qonun qabul qilinishi. 15-may — Moskva metropoliteni birinchi navbatining ochilishi. 2-avgust — Birmaning Hindistondan ajralib chiqishi. 31-avgust — AQShda «Betaraflik haqida qonun»m'ng qabul qilinishi. 3-oktabr — fashistik Itahya qo'shinlarining Efiopiyaga bostirib kirishi. 11-oktabr — Millatlar Ligasi tomonidan Efiopiyaga bostirib kirganligi uchun Italiyaga iqtisodiy sanksiyalar qo'llash haqida qaror qabul qilinishi. 13-dekabr— Misrda 1923-yilgi konstitutsiyaning tiklanishi. 1936-yil 7-mart — Germaniya qo'shinlarining Reyn viloyatiga bostirib kirishi va Germaniya tomonidan Lokarno bitimining buzilishi. 18-iyul — Ispaniyada 1936-yil iyuldan 1939-yil martgacha davom etgan fuqarolar urushi boshlanishiga olib kelgan fashistlar isyonining boshlanishi. 26-avgmt — AngHya va Misr o'rtasida ittifoqchilik va ingliz istilochi qo'shinlarining Misrda qoldirilishi to'g'risidagi bitimning tuzilislii. 25-oktabr — «Berlin-Rim» ittifoqining rasmiylashtirilishi. Italiya va Germaniya o'rtasida Ispaniya respublikasiga qarshi hamkorlikda kurash va Italiya tomonidan Efiopiyaning bosib oli-nishini tan olish to'g'risidagi bitimning tuzilishi. 5-dekabr — Qozog'iston va Qirg'iziston avtonom respub-likalarining sovet sotsialistik respublikalariga aylantirilishi. 1937-yil 20-mart - ispan respublikachi qo'shinlari tomonidan Gvadalaxara ostonasida isyonchi va mterventlarning tor-mor keltirilishi. lyun — Qizil armiyada ommaviy terrorning boshlanishi. 7-iyul ~ Yaponiyaning Xitoyga bostirib kirishi va yapon-xitoy urushining boshlanishi. 1937-1938-yillar — SSSRda ommaviy qatag'on. 1938-yil 10-fevral — Ruminiyada qirol Karol tomonidan 1923-yil kon-stitutsiyasining bekor qilinishi va «qiroi diktaturasi»ning o'rnati- lishi. 12-mart — Avstriyaning Germaniya qo'shinlari tomonidan bosib olinishi (Avstriyaning «anshlyus» qilinishi). 29-iyul — 11-avgiist ~ SSSR hududiga bostirib kirgan yapon qo'shinlarining Hasan ko'lida tor-mor keltirihshi. 28-sentabr — Germaniyada harbiy safarbarh'kning boshlanishi. 29—30-sentabr — Angliya, Fransiya, Germaniya va Italiya vakillarining Myunxendagi konferensiyasida Chexoslovakiyani bo'lib tashlash to'g'risidagi bitimning imzolanishi. 30-sentabr — Angliya va Germaniya o'rtasida hujum qilmaslik va bahsli masalalarni tinch yo'lga solish to'g'risidagi deklarat-siyaning imzolanishi. 2-noyabr — Vengriya tomonidan Slovakiyaning bir qismi va Ukraina Karpatortining bosib olinishi. 10-noyabr — Turkiya respublikasi asoschisi va birinchi prezi-denti Kamol Otaturkning o'limi. Ismet Inenyuning prezident qilib saylanishi. 6-dekabr — Fransiya va Germaniya o'rtasida hujum qilmaslik va bahsli masalalarni tinch yo'lga soUsh to'g'risidagi deklaratsiya imzolandi. 24-fevral qo'shiiishi. 1939-yil Vengriyaning «Kominternga qarshi bitim»ga 27-fevral — Angliya va Fransiya tomonidan Ispaniyadagi Franko fashistlar hukumatining tan olinishi. 12-mart — sovet-fm urushining tugashi. Shartnomaga ko'ra SSSR Viborg shahri va Ladoga ko'li yaqinidagi hududlarni qo'lga kiritdi. 15-mart — Germaniya qo'shinlarining Chexiyani bosib olishi. Mart — SSSRda ommaviy qatag'onning susayishi, «sotsia-lizmdan kommunizmga o'tish» to'g'risidagi rejaning qabul qili nishi. 22-may - Yaponiyaning Germaniya va Italiya bitimiga qo'shilishi («Po'lat bitim»). 11-may 31-avgust Yaponiyaning Xolxin-Golda Mongoliya Xalq Respublikasi hududiga bostirib kirishi. Yaponiya qo'shinlarining mag'lubiyati. 1-avgust — uzunligi 270 km bo'lgan Katta Farg'ona kanali qurilishining boshlanishi. 23-avgust — SSSR va Germaniya o'rtasida hujum qilmaslik to'g'risidagi bitimning 10 yilga imzolanishi (tarixda «Molotov-Ribbentrop bitimi» nomi bilan mashhur). E'lon qilingan qismi bilan bir qatorda ikkala davlatning bo'lajak chegaralari va ta'sir doiralari to'g'risidagi qator maxfiy moddalarga ega. 1-sentabr -- fashistlar Germaniyasining Polshaga hujumi. Ikkinchi jahon urushining boshlanishi. 3-sentabr — Fransiya va Angliyaning Germaniyaga urush e'lon qilishi. 15-sentabr — SSSR va Yaponiya o'rtasida Mongoliya Xalq Respublikasi chegaralarini o'zaro tan olish to'g'risidagi bitim imzolandi. 17-sentabr — SSSR va Germaniya o'rtasidagi hujum qilmaslik to'g'risidagi bitimning maxfiy moddalariga muvofiq SSSR qo'shinlari Polsha hududiga kirdi. 19-sentabr — Qizil armiya qo'shinlari Vilnyusni egalladi. 22-sentabr — Brest-Litovskda Polshani tor-mor keltirish ope-ratsiyasining tugatilishi sharafiga sovet va nemis qo'shinlarining qo'shma paradi o'tkazildi. 28-sentabr — SSSR va Germaniya o'rtasida do'stlik va chegaralar to'g'risidagi shartnoma imzolandi. 7-aprel — Italiyaning Albaniyani bosib olishi. 28-aprel — Germaniyaning Polsha bilan hujum qilmaslik to'g'risidagi bitimni va Angliya bilan dengiz bitimini bekor qilishi. 22-mart — Germaniya qo'shinlari tomonidan Klaypedaning ishg'ol qilinishi. 12-iyun — 25-avgust — Angliya-Fransiya delegatsiyasining Germaniya agressiyasini jilovlash maqsadida muzokaralar olib borish uchun Moskvaga kelishi. Muzokaralar natijasiz tugadi. 8—12-oktabr - - Germaniya hukumati tomonidan Polsha davlatining tugatilishi, Polsha g'arbiy viloyatlarining Germaniyaga qo'shib olinishi va mamlakatning qolgan qismida «bosib oUngan Polsha viloyatlari general-gubernatorligi»ning tashkil etilishi to'g'risidagi dekretlarning e'lon qilinishi. 2-oktabr — so'nggi Polsha qo'shilmalari Germaniyaga qarshi-lik ko'rsatishni to'xtatdilar. 30-noyabr — sovet-fin urushining boshlanishi. 1940-yil 12-martgacha davom etdi. 13-dekabr — Millatlar Ligasi SSSRni agressiyachi mamlakat deb e'lon qilib, uni Ligaga a'zolikdan chiqardi. 1940-yil 9~aprel — Germaniya qo'shinlarining Daniya va Norvegiyaga bostirib kirishi. 19-may — Germaniya qo'shinlarining Belgiyaga (28-mayda Belgiya armiyasi taslim bo'ldi) va Gollandiyaga (14-mayda Gollandiya armiyasi taslim bo'ldi) bostirib kirishi. 26-may — 3-iyun — Dyunkerkdagi ingliz va fransuz qo'shin larining evakuatsiya qilinishi. 10-iyun — Italiyaning Angliya va Fransiyaga urush e'lon qi-lishi. 14-iyun — nemis-fashist qo'shinlarining Parijni ishg'ol qilishi. 1-iyul — 19-avgust — Italiya qo'slu'nlarining Shimoliy Afri-kadagi hujumi. 13-avgust — Germaniya aviatsiyasining Angliyaga ommaviy hujumlarni boshlashi («Angliya uchun jang»). 16-sentabr — AQShda umumiy harbiy majburiyat to'g'risida gi qonunning qabul qilinishi. 22-sentabr Germaniya va Finlyandiya o'rtasidagi Finlyandiyaning SSSRga qarshi urushda qatnashishi to'g'risidagi harbiy bitimning imzolanishi. 27-sentabr - Berlinda Germaniya, Italiya va Yaponiya tomonidan fashist davlatlari Uch tomonlama bitimining imzola nishi. 12-oktabr - - fashist qo'shinlarining Ruminiyaga bostirib kirishi. 28-oktabr — Italiyaning Gretsiyaga bostirib kirishi. 14—19-noyabr — Germaniya aviatsiyasining Birmingem va Koventrini bombardimon qilishi. 20-noyabr — Vengriyaning fashist davlatlari Uch tomonlama bitimiga qo'shilishi. 23-noyabr — Ruminiyaning fashist davlatlari Uch tomonlama bitimiga qo'shilishi. 18-dekabr - Gitler tomonidan SSSRga qarshi urush to'g'risidagi 21-son direktiva («Barbarossa rejasi»)ning imzola nishi. 1941-yil 1-mart — Bolgariyaning fashist davlatlari Uch tomonlama bitimiga qo'shilishi. 11-mart — AQSh kongressi tomonidan «Qurol-yarog'ni qarz-ga yoki ijaraga berish (lend-liz) to'g'risida»gi qonunning qabul qilinishi. 24-mart — Yugoslaviyaning fashist davlatlari Uch tomonlama bitimiga qo'shilishi. 5-aprel - Germaniya va ittifoqchilari qo'shinlarining Yugoslaviya va Gretsiyaga bostirib kirishi. 13-aprel - Yaponiyaning SSSR bilan o'zaro betaraflik to'g'risidagi bitimni imzolashi. 17-aprel — Yugoslaviya armiyasining taslim bo'Hshi. 21-aprel — Gretsiya armiyasining taslim bo'lishi. 10-iyun — Italiyaning Angliya va Fransiyaga urush e'lon qi lishi. ^22-iyun — Germaniyaning SSSRga hujum qilishi. 1905—1918 yillarda tug'ilgan harbiy xizmatga majburlarni safarbar qilishning boshlanishi. 22-iyun—20-iyul — Brest qal'asi mudofaasi. 12-iyul — SSSR va Buyuk Britaniya o'rtasida Germaniyaga qarshi birga harakat qilish to'g'risidagi bitimning imzolanishi. W-iyul—10-sentabr— Smolensk uchun jang Gitlerning «shid-datli urush» rejasi yo'liga to'g'anoq bo'ldi. Sentabr — Leningrad qamalining boshlanishi (qamal 1943-yil 12—30-yanvarda yorib o'tildi). 30-sentabr — Moskva ostonasidagi jangning boshlanishi. 29-senlabr — 1-oktabr — SSSR, AQSh va Buyuk Britaniya vakillarining Moskvadagi konferensiyasi. Oktabr—dekabr— Moskva uchun jang. Nemis qo'shinlarining hujumi to'xtatildi. 7-noyabr — AQSh prezidentining SSSRga lend-liz bo'yicha harbiy va moddiy yordam ko'rsatish to'g'risidagi deklaratsiyasi. 2-dekabr — yapon qo'shmlari tomonidan Gonkongning bosib olinishi. 5—6-dekabr — fashist qo'shinlarining Moskva ostonasida tor-mor keitirilishi. 6-dekabr Angliyaning Finlyandiya, Vengriya va Ruminiyaga urush e'lon qilishi. 7-dekabr — yapon flotining Pirl-Xarbor, Gonkong, Malayziya va Filippinga hujumi. Tinch okeanidagi urushning boshlanishi. 8-dekabr — Angliyaning Yaponiyaga urush e'lon qilishi. 11-dekabr — Germaniya va Italiyaning AQShga urush e'lon qilishi. 11-dekabr — Germaniya, Italiya va Yaponiya tomonidan AQSh va Angliyaga qarshi urushda hamkorlik qilish to'g'risidagi bitimning imzolanishi. Dekabr -- Panama, Kuba, Gaiti, Gvatemala, Nikaragua, Kosta-Rika, Dominika Respublikasining Germaniya, Italiya va Yaponiyaga urush e'lon qilishi. 1942-yil 1-yanvar — Vashingtonda 26 davlat tomonidan Uch tomon-lama bitim davlatlari — Germaniya, Italiya va Yaponiyaga qarshi urushda hamkorlik qilish to'g'risidagi bitimning imzolanishi. 29-yanvar — Tehronda SSSR, Angliya va Eron o'rtasida itti-foqchilik bitimining imzolanishi. 15-fevml — yapon qo'shinlari tomonidan Singapurning bosib olinishi. 18-aprel -- Amerika aviatsiyasining Tokio, lokogama va boshqa yapon shaharlariga hujumi. 22-avgust — Braziliyaning Germaniya va Italiyaga urush e'lon qilishi. 5-may — Yaponiya qo'shinlarining Filippin orollarini ishg'ol etishi. 23-oktabr - - Angliya qo'shinlarining Al-Alamayn (Misr) ostonasida hujumga o'tishi. 8-noyabr — Angliya-Amerika qo'shinlarining Shimoliy Afrika portlariga tushirilisni. 1943-yil 10-yanvar — Stalingrad ostonasida Paulyus qo'mondonligida-gi qo'shinlar guruhining qurshovga va asirga olinishi. 12—30-yanvar — Leningrad qamalining yorib o'tilishi. 13-yanvar — Germaniyada total safarbarlikning e'lon qili-nishi. 19-mart — Vengriyaning nemis-fashist qo'shinlari tomonidan bosib olinishi. 5-iyul — 27-avgust — Kursk jangi. 17-iyul — 2-fevral — Stalingrad jangi. Ikkinchi jahon urushi-da hal qiluvchi burilishning yasalishi. 24~25-iyul ~ Italiyada fashist hukumatining ag'darilishi va Mussolinining hibsga olinishi. 8-sentabr — Italiyaning taslim bolishi. 13-sentabr — Italiya (Badolo hukumati)ning Germaniyaga urush e'fon qilishi. 19—30-oktabr - SSSR, AQSh va Buyuk Britaniya tashqi ish-lar vazirlarining Moskvadagi konferensiyasi. 28-noyabr — 1-dekabr — SSSR, AQSh va Buyuk Britaniya hukumat rahbarlarining Tehron konferensiyasi. 1944-yil 14-yanvar — 1-mart ~ Leningrad va Novgorod ostonasida nemis-fashist qo'shinlarining tor-mor keltirilishi. 19-mart — Vengriyaning nemis-fashist qo'shinlari tomonidan ishg'ol qilinishi. 26-mart — sovet qo'shinlarining Prut daryosi bo'ylab SSSR davlat chegarasiga chiqishi. 4-iyun — ittifoqchilar qo'shinlarining Rimga kirishi. 6-iyun — ittifoqchilar qo'shinlarining Fransiyaga tushirilisni. Ikkinchi frontning ochilishi. 23—24-avgust — Ruminiyanmg urushdan chiqishi va fashist-lar Germaniyasiga urush e'lon qilishi. 4-sentabr ~ Finlyandiyaning urushdan chiqishi va Germaniya bilan munosabatlarni uzishi. 9-sentabr ~ Bolgariyada Vatan frontining hokimiyat tepasiga kelishi. Bolgariyaning Germaniyaga urush e'lon qilishi. 19-oktabr ~ Germaniyada 16 yoshdan 60 yoshgacha bo'lgan aholiga harbiy safarbarlikning e'lon qilinishi. 20-oktabr ~ Belgradning ozod qihnishi. W—11-noyabr — Germaniya qo'shinlarining Gretsiyadan chekinishi. 29-noyabr — Albaniyaning Xalq-ozodlik armiyasi tomonidan ozod qilinishi. 1945-yU 12-yanvar — Visla — Oder operatsiyasining boshlanishi. 20-yanvar — Vengriyaning Germaniyaga urush e'lon qilishi. 4—11-fevral — SSSR, Buyuk Britaniya va AQSh hukumat rahbarlarining Qrim (Yalta) konferensiyasi. 19-fevral — 17-mart — Ivodzi orolidagi Amerika va Yaponiya qo'shinlari o'rtasidagi jang. 23-fevral — Turkiyaning Germaniya va Yaponiyaga urush e'lon qilishi. 1-aprel — 21-iyun ~ Amerika qo'shinlarining Okinava oroli-ni egallashi. 4-aprel — Vengriyaning nemis-fashist bosqinchilaridan ozod qilinishi. 16-aprel -~ 8-may ~ Berlin uchun jang. 25-aprel — sovet va Amerika qo'shinlarining Torgau (Elba bo'yidagi) shahri yaqinida uchrashuvi. 29-aprel ~ Shimoliy Italiyadagi nemis qo'shinlarining taslim bo'lishi. 30-aprel ~ Gitleming o'z joniga qasd qilishi. 2-may — Italiyadagi nemis qo'shinlarining taslim bo'lishi. 2-may — vermaxt Berlin gruppirovkasining tor-mor qilinishi. 5—9-may — Pragadagi xalq qo'zg'oloni va shaharning ozod qilinishi. 8~may — Karlsxortda Germaniya qurolli kuchlarining so'zsiz taslim bo'lishi to'g'risidagi hujjatning imzolanishi. 9-may — fashistlar Germaniyasi ustidan g'alaba qozonilgan kun. 15-may — Yugoslaviya hududida harbiy harakatlarning to'xtatilishi. 15-may — Yaponiya hukumati tomonidan Gitler Germaniyasi bilan tuzilgan bitimlarning bekor qilinishi. 24-may — AQSh prezidenti Trumen tomonidan Yaponiyaga qarshi atom bombasini jangovar ravishda qo'llash to'g'risidagi buyruqning imzolanishi. 5-iyun — SSSR, AQSh, Angliya va Fransiya tomonidan Germaniyaning mag'lub bo'lgani to'g'risidagi deklaratsiyaning imzolanishi. 16-iyun — AQShda atom bombasining sinov sifatida portlati-lishi. 26-iyun — San-Fransiskodagi konferensiyada BMT nizomi-ning imzolanishi. 17-iyul — Toshkentga urush tugaganidan so'ng demobiliza-tsiya qihngan askarlarning birinchi esheloni keldi. 17-iyul — 2-avgust — uch davlat — SSSR, Buyuk Britaniya va AQSh rahbarlarining Potsdam konferensiyasi. 6-avgust — Xirosimaga atom
Futbol(ingl. «foot» — oyoq, «ball» — toʻp) — sport oʻyini. Oʻyindan maqsad toʻpni raqib darvozasiga kiritish. Bunga har bir jamoadagi darvozabon xalaqit berishga intiladi, unga oʻz darvozasi yaqinidagi jarima maydonchasi ichida toʻpga qoʻl bilan teginish ruxsat etilgan. Boshqa barcha oʻyinchilarga, shuningdek oʻz jarima maydonchasidan tashqariga chiqqan darvozabonga ham bunday huquq berilmagan.
Toʻp uchun kurashda chalib yiqitish, raqibga zarba berish kabi kuch ishlatishlar taʼqiqlanadi. Agar oʻyinchi toʻpga qoʻlidan tashqari tanasining istalgan boshqa yeri (odatda oyogʻi) bilan istalgan vaqtda zarba bera oladigan holatda boʻlsa, oʻyinchi toʻpni egalladi, deb hisoblanadi
Boks
Mushtumli kurashni tasvirlovchi suratlar va hujjatlar tarixi eramizdan avvalgi 3-ming yillikka borib taqaladi[1] (Iroqda mushtli kurash haqida eslatuvchi 7 ming yil yoshli tosh lavha topilgani haqida iddao ham mavjud).[2] Qoʻlqopli janglar haqida hikoya qiluvchi eng qadimiy manbalar Minoy Kritida topilgan (eramizdan avvalgi 1500-yil).[1]
Qadimgi Yunonistonda bunday janglar pigme, deb atalgan va EA 688-yilda Olimpiya Oʻyinlariga kiritilgan. Ishtirokchilar charm qoʻlqop kiyib kurashishgan. Qadimgi Rimda gladiatorlar qilichbozlikdan tashqari shunday mushtumli janglarda ham qatnashishardi. Keyinchalik bu kurash Rim oqsuyaklari orasida ham tarqalib ketdi, biroq imperator Oktavian Avgust bunga chek qoʻydi. Ancha vaqt oʻtib, eramizning 500-yilida bu kurash Buyuk Teodorix tomonidan diniy sabablarga koʻra taqiqlandi, lekin bu taqiq katta ta'sir ko'rsatmadi.
Zamonaviy boks XVIII asrda shakllana boshladi. 1743-yilda Jack Broughton bokschilarni oʻlimdan asrash uchun qoidalar (beldan pastga urmaslik, yiqilgan raqibga tegmaslik kabi) kiritdi. 1867-yili John Graham Chambers tomonidan yangi qoidalar eʼlon qilindi. XX asrda xalqaro boks tashkilotlari (WBA, WBO, IBF, WBC) tuzildi.
